Kerst 2019. Met veel plezier begon ik direct aan het cadeau. Alleen leidde werk en dagelijkse beslommeringen tot verbrokkeld lezen. Dat schiet niet op. Zeker niet bij een roman met een mooie maar ongebruikelijke compositie. Werk dat uitnodigt om te (ver)dwalen moet daar van de lezer ook de ruimte voor krijgen. De schrijver verdient de kans om je op een onbewaakt moment weer bij de kladden te grijpen. Het cadeau eindigde alsnog als een verstoft boek in een hoek van de kast.
Tot de zomer van 2022. Ik kreeg voor het lezen weer een zee aan tijd. Binnen één pagina had ik opnieuw de draad te pakken. Ik waande me terug in de 15e eeuw, vluchtend voor de wrede Timoer en onderweg naar het concilie in Konstanz. Opnieuw raakte ik verstrikt in een web aan beelden en referenties. De leespauze was moeiteloos overbrugt.
Het is januari 2023. Verwerpelijke leuzen die op de Erasmusbrug zijn geprojecteerd worden goedgepraat door de voorvrouw van een NPO actualiteitenprogramma. Niemand neemt nog een blad voor de mond. Als er wat weerwoord komt, janken (doorgaans oudere witte mannen) dat er niks meer gezegd mag worden. Bij gebrek aan argumenten schuiven zij persoonlijk onvermogen af op Woke.
Zoals dat gaat bij een begrip heeft Jan en alleman er inmiddels zijn eigen lading aan gegeven. Het is een dankbare stok waar je naar believen mee kan slaan of je geslagen voelen. Het helpt ook niet dat het begrip uit een Amerikaanse context is gerukt. Europa is geen Amerika. Ik zie het ‘wakker zijn’ als bewustzijn. Het gaat over kennis opdoen, inzien wat er speelt en daar naar proberen te handelen.
Zij, die alles menen te moeten zeggen, krijgen een beetje weerwoord.
Dat is niet woke. Dat is het begin van een gesprek.
Voor de laatste nieuwsbrief in 2022 van Fonds ZOZ mocht ik, als projectleider artistiek bij de ZOZ Academy, een korte bespiegeling schrijven. Ik wens iedereen een opbeurend, actief en inspirerend 2023.
Bij de activiteiten die we de afgelopen periode organiseerden, zijn twee uitspraken blijven hangen die ik graag deel. Ik hoop dat ze voor jullie net zo opbeurend en inspirerend zijn als voor mij.
De eerste uitspraak kwam naar voren op de avond Wij zijn bastaard in de Meervaart. Hierover later meer, maar eerst de uitspraak van Ahmet Polat die bleef hangen: “Ik kon ook niet anders / dan door de kunst / mijn weg te vinden.” Voor mij een mooie samenvatting van het hart van Fonds ZOZ: je weg vinden en die delen via de kunst. Dat is van belang voor Nederland en voor makers. Juist met de Academy bieden we de mogelijkheid om een zoektocht aan te gaan op de manier die voor jou werkt.
Tijdens de ZOZ Afternoon in Groningen werd door Massih Hutak het noorden van Nederland verbonden met het het noorden van Amsterdam in zijn masterclass over impact. Hij zette daar voor mij activisme met beide benen op de grond, ontdeed het van ideologische jasjes en maakte het weer tot een werkbaar begrip: “Activisme is er iets van zeggen als dingen niet kloppen.” Om vervolgens tot verandering te komen haalde hij het belang van verbeeldingskracht aan zoals Rijksbouwmeester Floris Alkema het verwoordde: “Je leert pas dijken te bouwen als je je kunt voorstellen dat het mogelijk is om op de bodem van de zee te wonen.”
De waarden vervat in bovenstaande citaten maken voor mij het werk van Fonds ZOZ zo bijzonder en geven inspiratie voor het nieuwe jaar: “We laten het schuren door te benoemen wat er niet goed gaat én zoeken een eigen weg naar verandering met de kracht van de verbeelding.”
overzicht van projecten die ondersteund zijn door Fonds ZOZ – zie www.fondszoz.nl
Op verzoek van de theaterkrant formuleerden prominente makers en leiders een advies aan de nieuwe staatssecretaris voor Cultuur en Media – Gunay Uslu. Ik mocht ook een bijdrage leveren en dit zijn volgens mij belangrijke doelen en aandachtspunten:
A. Eerst visie dan beleid. (geen cherry-pickking vooraf en reperaties achteraf) B. Laat niet iedereen door dezelfde hoepel springen. Vergroot het onderscheidend vermogen en de diversiteit in de sector:
Erken dat kunstenaars en cultuurmakers geen betere versies zijn van de ‘mens’, maar worden geleverd in allerlei soorten, maten, opvattingen en smaken.
Zorg actief dat kunst een representatieve afspiegeling wordt van de grootstedelijke samenleving vanuit een intrinsieke waarde en niet als afvinkexercitie bij aanvragen en verantwoordingen.
Laat niet iedereen door hetzelfde hoepeltje springen. Verbouw de etalage aan eenheidsworsten tot een dynamisch pallet van kunst- en cultuutaanbod. Niet iedereen hoeft en kan aan alles voldoen. Het moet in de integrale afweging kloppen.
Geef de inclusieve kunst een volwaardige plek in het bestel. Het zijn de artistieke producties die gezamenlijk worden gemaakt door mensen met én zonder een beperking.
Verruim de blik tot het totale aanbod en investeer in dat wat toevoegt, beschermt of laat schuren. Erken dat het aanbod op de podia ook wordt gemaakt door vrije producenten. Neem dat besef mee in beleidsontwikkeling.
C. Maak een nieuw bestel:
dat zorgt voor zekerheid, dynamiek, doorstroming. (Leer van corona)
gebruik passende termijnen:
10 jaar voor instituten van nationaal belang die feitelijk een vaste waarde zijn (Rijksmuseum etc.)
6 jaar voor BIS-gezelschappen
4 jaar voor fonds-gezelschappendynamische en korte looptijden voor projectaanvragen bij Fonds Podiumkunsten
laat voor meerjarige aanvragen intekenen op een functie of taakstelling in de domeinen:
a. artistieke ontwikkeling
b. publieksbereik
c. vitaal houden van cultureel erfgoed
en reken daar prestaties op af.
(dus bezoekcijfers en eigen inkomsten alleen daar waar dat relevant is)
Breek met de seizoencyclus. Geef gezelschappen, podia en fondsen financiële ruimte en taakstelling om gedurende het hele jaar doorlopend en dynamisch te presenteren en te programmeren.
D. Stop het financiële getouwtrek:
praat niet over subsidies, maar over investeringen
fixeer het budget en strijdt voor 1% van de rijksbegroting
zorg dat plannen op alle niveaus op financiële waarde worden gehonoreerd. Kunst vraagt nu eenmaal om een investering. Liever minder op werkelijke waarde geschat dan velen met een beetje geld.
Maak zzp-ers onderdeel van het financieringsmodel. Het aanbod drijft niet alleen op instellingen.
E. Doe het niet alleen. (Ga naar openingen, prijsuitreikingen, premières en neem collega-ministers mee.)
Zie de mooie lijst met alle actiepunten hier op de Theaterkrant.nl
In Spinozaland, de ontdekking van de vrijheid, Amsterdam 1677 verwijst Maxime Rovere naar het theater in de republiek. Hij geeft het woord aan Lodewijk Meyer: “mijn wens is dat we er samen in slagen onze medeburgers gevoelig te maken voor het feit dat het toneel meer is dan alleen een ‘fatsoenlijk genoegen’.” Meyer ziet het toneel als een leerschool van het hart. Het theater als een middel om de menselijke realiteit te onderzoeken en om mee te experimenteren.
Door de afwijzing van de Aristotelische begrippen van medelij en vrees kan je met wat goede wil in Meyer een voorloper zien van Brecht en het vertellende toneel: “Het is beter het publiek te stimuleren met medeleven voor de personages én verbijstering over hun lot, zodat ze leren het onderscheid te maken tussen wat nadelig en nuttig is.” Hij ziet in zijn tijd hiertoe de mogelijkheid door het Franse classicistische theater te omarmen en het barokke toneel af te wijzen. Want dat laatste is slechts gericht op het bedwelmen van het publiek met wonderen en verrassingen.
Persoonlijk ben ik ook niet zo van het theater dat louter bestaat ter vermaak. Maar ik zie ook de lol bij het publiek als het wordt ondergedompeld in het plezier van de illusie om de illusie. Nu driehonderdvijftig jaar later kunnen de verschillende vormen naast elkaar bestaan. Het publiek is minder eenkennig. Voor elke beroepsopvatting is een niche. Beoordeel een voorstelling op wat het pretendeert te zijn. Bewonder de poging en leg scherp de vinger op de zere plek. Bejubel het succes en geef credits aan de kwaliteit.
Maar ik bedenk me ook dat de waarde en kracht van theater tegenwoordig misschien nog meer besloten ligt in haar vorm: live in een ruimte deelgenoot zijn van een gezamenlijke ervaring. Gelijk als in de 17e eeuw. “De mensen in de zaal en in de loges worden gelijkelijk in het hart geraakt door wat er op het toneel gebeurt en vormen zo een gemeenschap met dezelfde gevoelens. Omdat toneel op een unieke wijze het gemeenschappelijke en het persoonlijke verwoordt, denk ik dat het één van de sterkste collectieve ervaringen is die we kennen,” aldus Meyer.
Christiaan Mooij, Oudemirdum, 30 juli 2021
(beeld: Juffenballet, Maas Theater en Dans, fotograaf onbekend)
n00b – Laura Bakker en Isabelle Kafando – wint Top Naeff Prijs
Juryrapport Top Naeff Prijs 2021
De Top Naeff Prijs is de oudste studentenprijs die er bestaat en is vernoemd naar schrijver, toneelcriticus en essayist Top Naeff. Zij was in de eerste helft van de vorige eeuw een voorvechtster voor kwaliteit bij het Nederlandse toneel omdat daar volgens haar een groot gebrek aan was. Kort na haar overlijden werd deze prijs in het leven geroepen om nieuw talent te stimuleren.
Dit jaar is de Top Naeff Prijs ten eerste een ode aan ALLE afstuderenden.
Beste studenten, met ambitie en volharding trotseerden jullie alle beperkende maatregelen als gevolg van de pandemie.
De jury heeft jullie met bewondering gevolgd. Veelal digitaal en een enkele keer hadden we het voorrecht om in een zeer select gezelschap toch bij een live performance aanwezig te zijn. Noodgedwongen, maar met volle overtuiging zochten jullie de mogelijkheden op van wat er WEL kon en zo maakten jullie nieuwe vormen.
Het is niet makkelijk om onder dit gesternte af te studeren, maar jullie zijn er. Jullie staan als een huis. Met inventiviteit en daadkracht presenteerden jullie gedurende het afgelopen jaar, en tijdens het festival be-CONNECTED, het meest uitlopende werk. Het varieerde van videoinstallaties, een film die tot theater was gemaakt die vervolgens weer een film werd, podcasts, videoclips, een reis door heel decor met verschillende kamers en we werden ondergedompeld in een feest.
Als deze energie en creativiteit een voorbode is voor de toekomst dan staat het Nederlandse theater nog een hoop moois te wachten. Daarom is deze Top Naeff Prijs in de eerste plaats een ode aan:
Laura Bakker, Sebastiaan de Bie, Gijs Blom, Ruth Borg, Teunie de Brouwer, Gijs de Corte, Roos Dickmann, Charlotte Gillain, Fjodor Jozefzoon, Niels van Heijningen, Isabelle Kafando, Ronald Kalter, Karel Konings, Thor Louwerens, Nancy Masaba, Aleksej Ovsiannikov, Simone Peters, Valérie Pos, Tom de Ronde, Rachel Schuit, Ntianu Stuger, Jatou Sumbunu, Gerben Vaillaint & Marlijn van der Veen.
En toch sprongen, binnen deze belofte voor het theater, er drie namen uit: Isabelle Kafando, Charlotte Gillain en Laura Bakker.
Charlotte Gillian weet op het podium altijd de blik van het publiek te vangen. Ze is een voorbeeld van een creërende speler. Ze neemt de toeschouwer mee de verbeelding in, blijft verbonden met het nu en lijkt de situatie voortdurend te beheersen. De verbondenheid die zij toont tussen tekst en fysiek, haar plaatsing in de ruimte en de verhouding tot haar medespelers is sterk. Ze is een goede beweger waarbij het oogt alsof de bewegingen haar overkomen. Grote bewegingen verliezen bij haar nooit aan geloofwaardigheid. De jury waardeert het dat Charlotte het brede spectrum van wat mime kan zijn in zich lijkt te hebben.
Laura Bakker en Isabelle Kafando presenteerden zich als duo onder de naam n00b! en gooiden ook hoge ogen bij de jury. Ze manifesteren zich als een tragisch clownsduo die de actualiteit een hak zet, het lef heeft om ongegeneerd gênant te zijn en meerdere speelstijlen beheerst. In hun mockumentary tonen ze met een schijnbaar gemak zowel het terloopse naturel als het grotesk absurde zonder uit de bocht te vliegen. De onderlinge interactie versterkt ieders individuele kwaliteiten.
Los van de waardering voor hun kwaliteiten als performers ziet de jury in hen ook een voorbeeld van modern ondernemerschap. Met een mix aan inventiviteit, creativiteit en daadkracht zijn ze de crisis te lijf gegaan. De musical die strandde vermaakten ze tot een fakedocumentaire en ondertussen veroverden ze een finaleplaats in het Amsterdams Kleinkunst Festival.
Met de naam n00b! presenteren Laura en Isabelle zich als de digitale onwetende beginneling maar op theatraal gebied ziet de jury twee spelers die ruimschoots klaar zijn voor de beroepspraktijk én tegelijkertijd veel potentie hebben voor een verdere ontwikkeling.
Het is “tof dat ze qua uiterlijk best wel opposites zijn, maar qua kwaliteit en talent, echt top, top zijn. Laura is zo, zo intens grappig: ze heeft en Hans Teeuwen en Charlie Chaplin en Elise Schaap. Maar ze is ook Carice van Houten. Heel engelachtig iets, iets dat je niet kan grijpen.” (citaat uit : n00b de musical – de documentaire, de final cut met deleted scènes.)
De Top Naeff prijs 2021 gaat naar Laura Bakker en Isabelle Kafando.
Met de voorjaarsnota 2019 en het raadsbesluit van 8 juli 2020 uitte gemeente Amsterdam een mooie en belangrijke ambitie voor Amsterdam Nieuw-West: een nieuw gebouw voor de Meervaart. Het proces hiervoor is nu in volle gang.
Voor de Meervaart moet een nieuw gebouw de weerspiegeling zijn van wie het wil zijn, wat het doet en waar de ambities liggen. Het koppelt verleden en heden aan haar dromen. Om dit verhaal te vertellen heb ik met een team van de Meervaart een werkboek gemaakt. Dit werkboek vertelt waarom de nieuwbouw een logische en noodzakelijke stap is in de ontwikkeling van de Meervaart.
Het werkboek toont de gedachten en uitgangspunten die leidend zijn in het proces naar een nieuw gebouw. Het is de verbeelding van de Meervaart als cultureel knooppunt voor de hele breedte van de huidige grootstedelijk samenleving. Een plek voor jong en oud, ongeacht achtergrond en sociale klasse. Het toont hoe het geworteld in het hart van Nieuw-West kan meegroeien naar een stadsdeel van ruim 200.000 inwoners. Een groei die belangrijk is voor heel Amsterdam én de metropool regio. Daarbij plaatst het de ambities in een historisch perspectief. Het laat zien dat de Nieuwe Meervaart een logisch gevolg is van onze geschiedenis en van dat wat we nu doen.
Het werkboek is een bladerboek. Het is niet bedoeld om chronologisch van begin tot eind, van kaft tot kaft, te lezen. Men start bij het ‘Voorwoord’ en ‘Onze droom van een Nieuwe Meervaart’ en leest vervolgens in een hink-stap-sprong over heden, verleden en toekomst. Het werkboek wil aansporen tot genieten, verrassen, kritisch lezen en het doorgronden van de liggende ambities. Het boek plaatst ook bezwaren in perspectief, weerlegt onjuiste beeldvorming en laat zien dat een aantal zorgen gedeelde zorgen zijn.
Het werkboek is bewust cross-mediaal gemaakt: men kan het lezen met de telefoon in de hand. Niet alles is vastgelegd in inkt op papier. QR-codes verwijzen naar achtergrondartikelen, websites en video’s. Zo divers als de Meervaart is, is ook het verslag. Zoals de cultuur levend is, leeft ook het boek. Het is een voorbode van de reuring die de toekomst kan bieden. Zo dynamisch als de Meervaart is, is ook het werkboek.
Wil je op de hoogte gehouden worden van de ontwikkelingen of het werkboek in pdf/fysiek ontvangen? Stuur dan een bericht naar info@meervaart.nl. U kunt ook http://www.Meervaart.nl in de gaten houden of inschrijven voor de nieuwsbrief. De komende tijd zullen daar verschillende artikelen uit het werkboek verschijnen in de vorm van een M-Talk.
Christiaan Mooij 